Deskiñ ha Komz Brezhoneg

logo

Fañch-Maï Luzel - Un amzer a zo bet

 

amzerzo

François Marie Luzel - Un amzer a zo bet

I

Un amzer a zo bet, ha ne veze klevet

hon touez1 nemet yezh Breizh : war ar maez, evel en kêr.

Holl ’komzemp ar yezh kozh gant hon tadoù komzet.

En Gwened, en Kerne, Leon ha Landreger.

 

Un amzer a zo bet, oamp gwisket en ur c’hiz all2 ;

Pep-hini en doa tog-bras, bragoù-bras ha chupenn,

ha ne oamp ket henvel, barzh en Breizh ouzh re-C’hall,

ha ne oa ket touzet hon blev hir war hon fenn.

 

Un amzer a zo bet, evel hor boa hon dilhad

Disheñvel ouzh re-C’hall, ‘oa ivez hon gizioù,

Hag e-mesk kant3 neuze e kavjec’h ur Breizhad,

Hep poan ar bed, raktal, e-barzh an holl broioù.

 

Un amzer a zo bet, e weljec’h hon ilizoù,

En kêr evel war ar maez, leun a dud daoulinet,

Bep sul ha bep gouel-berzh : neuze er pardonnioù

Ne vije (veze) ket danset a-raok bezañ pedet.

 

Un amzer a zo bet, e vije (veze) klevet en Breizh,

En hentchoù, el lanneg ha war lein ar menez,

A bep-tu, da guzh heol, war-dro an abardaez,

Kanañ ar gwerzioù kozh hag ar sonioù nevez.

 

Un amzer a zo bet, soudarded Breizh-Izel

‘Oa doujet4 en pep-lec’h, hag ar Saoz milliget5

A dec’he diraze6, pe e ranke7 mervel,

(Rak re Vreizh ha re Saoz biskoazh n’int ’n em garet).

 

Un amzer a zo bet, na karemp ket, a-grenn8,

Gwelet tud divroet9, re Saoz pe re bro-C’hall,

(Rak ni, a-bep amzer, zo bet kaled hon fenn),

O tont da werzhañ dimp ur yezh hag ur feiz all.

 

Un amzer a zo bet, hag ez oa un enor,

Bezañ ganet e Breizh, bezañ anvet Breizad,

Hag e veze laret : « paotred-vat an Armor »

Ha kement-se10 oa gwir. Hennezh oa ‘n amzer vat !

II

Pelec’h emañ ‘n amzer-se ? Pelec’h emañ siwazh !

Ha ni ‘dlo bezañ holl Saozon pe Gallaoued ?

N’eus ket a Vreizaded ‘barzh e Breizh-Izel c’hoazh

Ni ar mibien henañ, marteze, eus ar bed ?

 

Marv eo eta Armor ? Nann, ar paotr kozh, m’hen oar11,

Karget he izili a liammoù houarn,

Zo astennet he gorf bremañ war an douar,

Eus hen diwall12 Iann Saoz ha Gallig al louarn.

 

Tro-dro, kornandoned louz ha fall, da vagad13

A lamm, a dañs, a lar : « Marv eo ar paour Armor !

«Setu hen diskaret ! Oh Ya, marv eo, marv mad !

Marv eo, Marv eo, Marv eo ! Taolomp he gorf er mor ! »

 

Piv a gomz er giz-se ? Paotred Saoz ha re-C’hall ?

Nann, nann, n’eo ket marv, met kousket un tammig ;

Kanet, kanet izel ; m’hen gwelfec’h o fiñval

He viz bihan hepken, gant spont e varvfec’h mik14.

 

Diwallet ! Diwallet ! Mar kanet re-uhel

E c’hallfe dihuniñ : n’oc’h eus c’hwi ket gwelet

kleze bras ar Gweskleñ, ar paotr mad er brezel,

He zorn dehou warn unan15 ? M’hen lar c’hoazh : diwallet !

 

Mar dihun ar paotr-mad (ober ray marteze)

Neuze, ho pezo keuz, neuze vo un dañs-all !

Saozon, c’hwi hen oar mad, eo pouner he gleze

Ha c’hwi ne c’hoarzhet ken er giz-se, paotred Gall !

 

Neuze vezo : « You You ! Dir16 en avel ! »

El lanneg, er menez, war sav, war sav dre-holl !

Arzur ‘gerzho ganeomp, paotred-vad Breizh-Izel !

Arzur, Doue ouzhpenn, kerzhomp, ne c’hellomp ket koll !

I

Un temps fut où l'on n'entendait

Parmi-nous que la langue de Breizh : à la campagne et en ville.

Nous parlions tous la vieille langue que parlaient nos pères.

En Vannes, en Cornouailles, Léon et Tréguier.

 

Un temps fut où nous étions habillés autrement :

Chacun avait grand chapeau, larges braies et chupenn

Et nous ne ressemblions pas en Breizh à ceux de France

Et nos longs cheveux n'étaient pas coupés sur nos têtes.

 

Un temps fut où, comme nous avions un costume

Différent de celui des Français, nos coutumes l'étaient aussi,

Et alors, au milieu de cent autres, vous eussiez reconnu un Breton,

Sans peine, tout de suite, dans tous les pays du monde.

 

Un temps fut où vous eussiez vu nos églises,

En ville, comme à la campagne, remplies de gens à genoux

Chaque dimanche et fête observée : alors, aux pardons

L'on ne dansait pas avant d'avoir prié.

 

Un temps fut où l'on entendait en Bretagne,

Dans les chemins, sur la lande, sur le haut de la montagne,

De tous côtés, le soir, vers le coucher du soleil,

Chanter les vieux gwerz et les sônes nouveaux.

 

Un temps fut où les soldats de Breizh–Izel

Etaient craints en tout lieu, et l'Anglais maudit

Se retirait devant eux, ou il lui fallait mourir,

(car ceux de Breizh et ceux d'Angleterre jamais ne se sont aimés.)

 

Un temps fut, où nous n'aimions pas, absolument,

Voir des étrangers, Anglais ou Français

(Car de tout temps, nous avons eu la tête dure),

Venir nous vendre une autre langue et une autre foi.

 

Un temps fut où c'était un honneur

D'être né en Bretagne et d’être appelé Breton

Et l'on disait: « Les bons gars d'Armorique ! »

Et cela était vrai. C'était là le bon temps !

II

Où est ce temps-là ! Où est-il, hélas !

Deviendrons-nous donc tous ou Anglais ou Gallos ?

Et n'y a-t-il plus de Bretons en Breizh-Izel,

Nous, les fils aînés, peut-être du monde !

 

Est-il donc mort, Armor ? Non, le vieillard, je le sais,

Les membres chargés de chaînes de fer,

Est maintenant étendu de tout son long sur le sol,

Surveillé par Jean l'Anglais et Gallik le Renard.

 

Tout autour de lui, des troupeaux de nains sales et méchants

Sautent et dansent, en criant : « Il est mort, le pauvre Armor !

« Le voilà renversé à terre ! Oh oui, il est mort, et bien mort !

Il est mort! Il est mort ! Il est mort ! Jetons son corps dans la mer ! »

 

Et qui donc parle de la sorte ? Les Anglais, les Français ?

Non, non, il n'est pas mort, mais seulement un peu assoupi.

Chantez, chantez bas ! Si vous le voyiez remuer

Seulement son petit doigt, vous en mourriez de frayeur !

 

Prenez garde ! Prenez garde! Si vous chantez trop haut,

Il pourrait bien se réveiller : n'avez-vous donc pas vu

La grande épée de Duguesclin, le bon guerrier

Sous sa main droite ? Je le répète : prenez garde !

 

S'il se réveille, le bon gars (et il le fera peut-être),

Alors vous vous repentirez, alors ce sera une autre danse !

Anglais, vous le savez bien qu'elle est lourde, cette épée !

Et vous, Français, vous ne rirez pas tant !

 

Alors on entendra : Iou ! iou ! Acier au vent !

Sur la lande et la montagne, debout ! Debout partout !

Arthur marchera avec nous , bons gars de Breizh-Izel !

Arthur, Dieu en plus , marchons, nous ne pouvons pas perdre !

• Geriadur

1  hon touez nemet (e-touez) : parmi (hon touez : parmi nous)

2  en ur c’hiz all (giz°) : habitude, coutumes, mode, façon

3  Hag e-mesk kant (e-mesk) (e-touesk, e-touez) : et parmi cent (parmi)

4  ‘Oa doujet en pep-lec’h (doujañ) : : respecter

5  Saoz milliget (milligañ) : maudire

6  A dec’he diraze (tec’hel bv : tec’h) : fuir,

   dirak (3ème personne pluriel : dirazo (diraze en tregor) : devant eux

7  pe e ranke mervel (rankout bv : rank, ranke (imparfait) : devoir, être obligé de

8  a-grenn : comparé, en rapport

9  Gwelet tud divroet (divroañ) : émigrer, exiler (s’)

10 Ha kement-se : tout cela

11 m’hen oar (gouzout bv:oar) "me hen oar" : savoir hen (en) "je le sais"

12 Eus hen diwall : ???

13 da vagad (bagad) : troupe, troupeau

14 mik : complètement, tout à fait, totalement

15 He zorn dehou warn unan ('warn-ez-han) : vers lui ?

16 dir : acier

• Note sur l'auteur

François Marie Luzel (Fañch an Uhel) zo ganet e Plouaret e 1821.

Labouret en deus e Kemper en Ti-diellaoueg, e-lec’h e c’hellas beajiñ treuz Breizh ha dreist-holl e Tregor evit dastum Istorioù,

kontoù ha rimadelloù a-dost tudoù kozh (ex : Mac’harit Fulup deus Plunet) metoù holl.

Skrivagner e oa ivez ha embannas kalz levr e labour. Marv e Kemper e 1895.

Tennet eus « Bepred Breizhad – Poésies Bretonnes » – embannet e Morlaix J.Haslé 1865.

• Version Intégrale sur Internet Numérisation Google Oxford 1933

• Ifig ar meurzh 21 a viz Du 2022